Sądowe ustalenie ojcostwa to jeden ze sposobów ustalenia pochodzenia dziecka. W postępowaniu tym, oprócz ustalenia, że ojcem dziecka jest określony mężczyzna sąd rozstrzyga o nazwisku, jakie nosić będzie dziecko, o władzy rodzicielskiej nad dzieckiem oraz – fakultatywnie, na żądanie matki dziecka – o roszczeniach majątkowych związanych z ojcostwem oraz o roszczeniach alimentacyjnych. W tym artykule poruszę kwestię zasad ustalania nazwiska dziecka pozamałżeńskiego na przykładzie, który w jednej z prowadzonych spraw wzbudził spore wątpliwości, zakończone skierowaniem skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
Zasady ustalania nazwiska dziecka pozamałżeńskiego reguluje odpowiednio stosowany przepis art. 89 § 1 k.r.o. (na co wskazuje bezpośrednio przepis art. 89 § 2 k.r.o.). Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 89 § 1 k.r.o. dziecko zasadniczo nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach woli rodziców. Nazwisko to może być nazwiskiem jednego z rodziców albo nazwiskiem utworzonym prze połączenie nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. W przypadku natomiast braku zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.
W jednej z prowadzonych spraw rodzice dziecka złożyli przed sądem I instancji zgodne oświadczenia dotyczące nazwiska dziecka, co spowodowało, że sąd I instancji nadał dziecku nazwisko wynikające z ich zgodnych oświadczeń.
Po zapadnięciu wyroku jedno z rodziców zmieniło zdanie i złożyło oświadczenie, z którego wynikało, że dotychczasowe oświadczenia rodziców przestały być zgodne. Dopuszczalność takiego zadysponowania przedmiotem procesu przesądził w swoim wyroku z dnia 30 października 2014 r. Sąd Najwyższy (sprawa o sygnaturze akt II CSK 84/14). W uzasadnieniu wskazano, że zmiana taka nie modyfikuje przedmiotu procesu w stosunku do przedmiotu przed sądem I instancji, przez co jest dopuszczalna. Dalej wskazano, że skoro rodzic w sposób niesformalizowany i bez uzasadnienia może złożyć oświadczenie co do nazwiska dziecka zgodne z oświadczeniem drugiego rodzica, to może również zmienić treść tego oświadczenia w postępowaniu odwoławczym. Sąd odwoławczy nie podzielił tej argumentacji wskazując, że zmiana nazwiska byłaby niezgodna z dobrem dziecka i oddalił apelację mającą za przedmiot nadanie dziecku nazwiska.
Orzeczenie sądu odwoławczego skłoniło mnie do próby sformułowania zagadnienia prawnego, które cechowałoby się istotnością, a tym samym mogło stanowić podstawę wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego. Zagadnienie to sprowadziło się do ustalenia, czy przesłanką rozstrzygania w sprawie o nadanie nazwiska dziecka w postępowaniu o ustalenie ojcostwa na podstawie przepisu art. 89 § 2k.r.o. w zw. z art. 89 § 1 k.r.o. jest również dobro dziecka, czy też przesłanki orzekania o nazwisku dziecka określone są wyłącznie w przepisach art. 89 § 2 k.r.o. w zw. z art. 89 § 1 k.r.o. – wobec ich jednoznacznego brzmienia.
Z jednej strony naczelną zasadą prawa rodzinnego jest zasada dobra dziecka, rozumiana jako dążenie do zapewnienia dziecku dobrostanu fizycznego, psychicznego i emocjonalnego. Waga tej zasady widoczna jest we wszystkich instytucjach prawa rodzinnego, które regulują sytuację prawną dziecka. Z drugiej natomiast strony nadanie dziecku nazwiska jest sprawą o prawa stanu, a przepisy inkorporujące normy prawne regulujące zasady nadawania dziecku nazwiska mają brzmienie stanowcze i jednoznaczne. Poza tym przeważająca większość komentatorów opowiada się za stanowiskiem, zgodnie z którym w braku zgodnych oświadczeń woli rodziców dziecko powinno nosić nazwisko ukształtowane zgodnie z zasadą określoną w przepisach art. 89 § 2 k.r.o. w zw. z art. 89 § 1 k.r.o.
Sąd Najwyższy, rozpoznając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania zdecydował o jej przyjęciu, co oznacza, że będzie procedował sprawę merytorycznie.
Rozstrzygnięcie to cieszy tym bardziej, że oznaczone zagadnienie nie było dotychczas przedmiotem żadnego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego i może przyczynić się do wyjaśnienia ważnej ze społecznego punktu widzenia kwestii.